Bezpieczna zima w górach. Lawinowe ABC
Góry zimą – majestatycznie piękne, pociągające, ale często śmiertelnie niebezpieczne. Ostatnie tygodnie pokazały, że nie trzeba wspinać się w Alpach czy Himalajach, żeby doświadczyć tego niebezpieczeństwa. Nawet nasze Karkonosze czy Bieszczady, nie wspominając już o Tatrach, w których przecież nie tak dawno zginęło małżeństwo doświadczonych przewodników górskich, mogą nieść zagrożenie lawinowe, gdy tylko w spadnie śnieg. Trudno jednak wyobrazić sobie, że zrezygnujemy ze spędzania czasu zimą w górach i uprawiania skituringu, trekkingu, czy chociażby narciarstwa, tylko dlatego, że w pojawia się tam biały puch. Możemy jednak, z odpowiednią wiedzą, rozwagą i koniecznym sprzętem, przygotować się do bezpieczniejszego uprawiania naszych ulubionych zimowych górskich aktywności.
Lawina: co to jest i czy możemy jej uniknąć?
Zimą w górach grożą nam przede wszystkim lawiny śnieżne i to na nich się skoncentrujemy. Czym jest tak naprawdę lawina śnieżna? To nagłe przerwanie ciągłości pokrywy śnieżnej i przemieszczenie w dół po górskim zboczu mas śniegu i lodu, często również materiału skalnego, najczęściej z dużą prędkością (czasem do 200 km/h). Lawiny to niszczący żywioł, który stanowi bardzo poważne zagrożenie nie tylko dla znajdujących się na ich drodze ludzi, ale także wszelkiej infrastruktury.
Lawiny mogą zejść samoistnie, ale mogą być również wyzwolone przez ludzi uprawiających aktywności w wyższych partiach gór. Wiele czynników wpływa na poziom zagrożenia lawinowego. Są to m. in. warunki pogodowe, takie jak temperatura, wiatr czy opady, nachylenie i ekspozycja stoku, rzeźba terenu, obciążenie pokrywy śnieżnej, zjawiska akustyczne oraz obecność i zachowanie ludzi (również zwierząt).
Do pewnego stopnia możemy przewidzieć zejście lawin, np. za pomocą systemów wczesnego ostrzegania zwanych geofonami lub profesjonalnej obserwacji stałych szlaków lawinowych.
Oczywiście, przede wszystkim musimy bezwzględnie przestrzegać komunikatów o zagrożeniu lawinowym, które publikowane są na stronach internetowych instytucji odpowiedzialnych za monitorowanie zagrożenia lawinowego, na ich profilach społecznościowych oraz w środkach masowego przekazu, czasem również przy wejściu na szlak. Dla obszaru Tatr komunikaty takie wydaje Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (TOPR). Zagrożenie lawinowe w pozostałych górach w Polsce monitoruje Górskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe (GOPR), a w Tatrach Słowackich Horská záchranná služba (HZS).
Stopnie zagrożenia lawinowego
Do oznaczenia prawdopodobieństwa zejścia lawiny służy pięciostopniowa skala, wykorzystywana powszechnie w ratownictwie międzynarodowym, również w naszym kraju. Wyróżniamy pięć stopni zagrożenia lawinowego:
I stopień (niski) – pokrywa śnieżna jest stabilna i na ogół dobrze związana, wyzwolenie lawiny jest możliwe jedynie przy dużym obciążeniu dodatkowym w nielicznych miejscach na bardzo stromych stokach (kąt nachylenia powyżej 40 stopni). Możliwe jest samoistne schodzenie małych i średnich lawin. Zalecana jest szczególna ostrożność na stokach bardzo stromych lub ekstremalnych oraz unikanie żlebów i depresji.
II stopień (umiarkowany) - pokrywa śnieżna jest na ogół związana dobrze, ale na niektórych stromych stokach jest związana umiarkowanie. Zejście lawiny jest możliwe przeważnie przy dużym obciążeniu dodatkowym (np. grupa narciarzy), szczególnie na stromych stokach wskazanych w komunikacie lawinowym. Samoistne zejście bardzo dużych lawin jest mało prawdopodobne. Poruszanie się wymaga umiejętności oceny lokalnego zagrożenia lawinowego, odpowiedniego wyboru trasy oraz zachowania elementarnych środków bezpieczeństwa na wszystkich stromych stokach.
III stopień (znaczny) – pokrywa śnieżna na wielu stromych stokach jest związana umiarkowanie bądź słabo. Wyzwolenie lawiny jest możliwe nawet przy małym obciążeniu dodatkowym (np. jeden narciarz), w szczególności na stromych stokach wskazanych w komunikacie lawinowym. W pewnych sytuacjach duże, a w nielicznych przypadkach także bardzo duże lawiny mogą schodzić samoistnie. Poruszanie się wymaga bardzo dużego doświadczenia i umiejętności oraz posiadania bardzo dużej zdolności do oceny lokalnego zagrożenia lawinowego. Należy unikać stromych stoków, szczególnie wskazanych w komunikacie lawinowym.
IV stopień (wysoki) – pokrywa śnieżna na większości stromych stoków jest słabo związana. Wyzwolenie lawiny jest prawdopodobne nawet przy małym obciążeniu dodatkowym na wielu stromych stokach. Możliwe jest zejście licznych samoistnych dużych, a często bardzo dużych lawin. Zaleca się zaniechanie wszelkich wyjść w teren wysokogórski.
V stopień (bardzo wysoki) - pokrywa śnieżna jest słabo związana i niestabilna. Zejście licznych samoistnych bardzo dużych i często ekstremalnie dużych lawin nawet na umiarkowanie stromych stokach jest wysoce prawdopodobne. Zaleca się niewychodzenie w góry i pozostanie w obszarach nieobjętych zasięgiem zagrożenia lawinowego.
Zanim jednak wybierzemy się w góry zimą, a planujemy poruszać się poza wyznaczonymi stokami narciarskimi, które są chronione przed lawinami i zamykane przy zagrożeniu lawinowym, warto przejść kurs lawinowy, który wyposaży nas w niezbędną wiedzę o lawinach, zagrożeniu lawinowym, zasadach zachowania w sytuacji zejścia żywiołu oraz metod szybkiej i sprawnej pomocy osobom zasypanym. Polar Sport Adventures przygotował na sezon zimowy profesjonalne szkolenia lawinowe, zarówno dla początkujących, jak i zaawansowanych miłośników górskich aktywności: https://polarsportadventures.pl/zima/oferta/szkolenia-lawinowe/.
Lawinowe ABC
Dlaczego lawiny są tak niebezpieczne dla człowieka? Po pierwsze, jest to zjawisko bardzo gwałtowne i nie daje nam czasu do namysłu. Uwięzionemu pod śniegiem grozi uduszenie oraz zamarznięcie. Niezwykle istotne jest, żeby w momencie złapania przez lawinę cały czas się poruszać, aby utworzyć wokół siebie przestrzeń, tzw. poduszkę powietrzną, która da nam ok. 90% szans na przeżycie w ciągu 15-18 minut. Po 35 minutach szanse te na spadają do ok 25%. Szybkie i skuteczne działanie natychmiast po zejściu lawiny to zwykle jedyny sposób na uratowanie zasypanego. Ponieważ ratownicy górscy nawet w najbardziej sprzyjających warunkach pogodowych są w stanie dotrzeć na miejsce wypadku dopiero po tym czasie, kluczowa jest pomoc współtowarzyszy lub świadków zdarzenia, posiadających odpowiednią wiedzę i sprzęt do lokalizowania i odkopywania przysypanych przez lawinę.
Oczywiście, najlepiej byłoby unikać lawin, ale mamy świadomość, że nie zawsze można je przewidzieć. Dlatego, jeżeli wyruszamy w pokryte śniegiem góry, czy to na skiturową wyprawę, czy też na wysokogórski trekking, powinniśmy mieć zawsze ze sobą odpowiedni zestaw lawinowy, tzw. lawinowe ABC oraz wiedzę, w jaki sposób go używać. W skład lawinowego ABC wchodzi detektor lawinowy, sonda, łopata śnieżna. Tylko posiadanie pełnego zestawu zwiększa szansę na uratowanie zasypanego.
Detektor lawinowy – urządzenie, które nadaje i odbiera sygnał radiowy pochodzący od innych detektorów. Jego zadaniem jest oczywiście lokalizacja osoby zasypanej. Kiedy wyruszamy w góry, musimy umieścić go jak najbliżej ciała, najlepiej w specjalnie do tego przeznaczonym pokrowcu, włączyć i ustawić w trybie nadawania SEND. Gdy zostaniemy zasypani przez lawinę, poszukujące nas osoby muszą przestawić swój detektor w tryb poszukiwania SEARCH, który umożliwi odbieranie sygnałów z naszego detektora. Nowoczesna detektory to urządzenia cyfrowe, wyposażone w trzy anteny, często bardzo intuicyjne, będące w stanie zlokalizować więcej niż jednego zasypanego, takie jak np.: Detektor lawinowy ORTOVOX DIRACT VOICE EUROPE.
Sonda lawinowa – element zestawu, który służy do „sondowania”, czyli dokładnego określenia położenia osoby zasypanej, wykonany najczęściej z włókna węglowego lub aluminium. To składany z kilku połączonych nieelastyczną linką elementów „kijek” o długości ok. 240 cm, zakończony grotem ułatwiającym przebicie się w śniegu. Rozłożenie sondy jest niezwykle proste – wystarczy, trzymając za uchwyt, zarzucić w dół stoku, pociągnąć za linkę i zablokować. Tutaj znajdziecie różne rodzaje sond lawinowych: https://www.polarsport.pl/skitouring-rakiety/sondy-lawinowe.
Łopata – zlokalizowanie zasypanego to tylko część sukcesu, trzeba go jeszcze przecież wydobyć spod śniegu. Do tego właśnie przyda się łopata śnieżna/lawinowa. Ponieważ zwykle przy odkopywaniu zasypanych przez lawinę konieczne jest przerzucenie wielu kilogramów, czasem ton, śniegu, łopata musi być lekka i dobrze wyprofilowana. Nowoczesne łopaty śnieżne są wykonane z odpornego na uszkodzenia, hartowanego aluminium, z wygodną teleskopową rączką: https://www.polarsport.pl/skitouring-rakiety/a-opaty-lawinowe.
Coraz większą popularnością cieszą się plecaki lawinowe (niewchodzące w skład lawinowego ABC), które znacznie zwiększają szanse na przeżycie po zejściu śnieżnego żywiołu, są jednak najdroższą częścią lawinowego wyposażenia. Plecaki te są wyposażone w system Airbag, który po aktywacji (szarpnięciu za linkę) otwiera natychmiast poduszkę napełnioną gazem z wymiennego kartusza. Poduszka pomaga osobie porwanej przez lawinę utrzymać się na powierzchni. Plecaki lawinowe są dostępne tutaj: https://www.polarsport.pl/skitouring-rakiety/systemy-airbag.
Pomoc koleżeńska po zejściu lawiny jest kluczowa, jednak nie wolno zapomnieć o poinformowaniu służ ratowniczych o wypadku. Pomoc wzywamy dzwoniąc pod numer alarmowy 985 lub 601 100 300, który połączy nas ze służbą ratunkową odpowiedzialną za dany teren. W sytuacji nagłego wypadku dostępny jest również europejski numer alarmowy 112. Alternatywnie możemy wezwać pomoc poprzez aplikację Ratunek – konieczny jest wtedy dostęp do telefonu oraz Internetu.
